AN NHIÊN TỰ TẠI

Cao Xuân Thiện

 
Lời thỉnh cầu cho chính mình hoặc lời an ủi cho bạn bè, sau khi vượt qua biến cố của cuộc đời, hoặc khi tuổi đã xế chiều, chấp nhận cuộc sống yên phận ẩn dật, đó là câu thành ngữ “An nhiên tự tại”.

Về ý nghĩa chung của câu thành ngữ này theo Đại từ điển tiếng Việt: là trạng thái không có điều gì lo lắng buồn phiền. 

Theo tôi hiểu từ các sách nhà Phật, muốn “an nhiên tự tại” thì phải buông bỏ “tham sân si”, hài lòng với những gì mình có: “yên phận” (an phận thủ thường).

Trong cuộc sống hiện đại diễn ra nhanh và gấp gáp, có rất nhiều thông tin và nhiều mối quan hệ cần được xử lý một cách hài hòa, nhiều khi đó là cả một áp lực. Nhiều nhà khoa học kĩ thuật đánh giá: “giải bài toán xã hội khó hơn nhiều so với bài toán kĩ thuật”. 

An nhiên tự tại có thể tách ra làm 2 cụm tính từ Hán Việt. Theo từ điển Hán Việt trích dẫn:

An nhiên -安然 là: an toàn yên ổn. Thản nhiên bình tâm an định. Bình an vô sự. Yên tĩnh, không ưu phiền…

Có nhiều cách chiết tự chữ Hán. Riêng chữ An 安 thuộc bộ nữ (người phụ nữ), phía trên đó là bộ miên (mái nhà). Người phụ nữ ở trong nhà thì rất an toàn và an tâm. 

Chữ Nhiên 然, thuộc bộ hỏa (lửa) 灬, có nhiều nghĩa. Khi là động từ thì nhiên có nghĩa là đốt cháy. Trong cụm từ 然料 nhiên liệu: vật có thể dùng để đốt được. Thiên nhiên 天然 đồng nghĩa với tự nhiên 自然, do trời sinh ra mà như thế. Chỉ phong cảnh trời đất. 

Như vậy các nhà ngôn ngữ Hán đã kết hợp 2 từ này thành một tính từ “an nhiên” theo nghĩa như đã nói ở trên. Riêng cá nhân tôi, khi chữ an đi với chữ nhiên về nghĩa đen từng chữ có tính bổ trợ và khắc chế lẫn nhau. Chữ nhiên có lửa cháy phía dưới, thịt nướng phía trên, rất dễ quá lửa thành cháy khét, nhưng đi với chữ an thì ngọn lửa cháy này có sự duy trì cần thiết (có điều khiển) ở mức an toàn vô sự.

 

Cụm từ tự tại 自在, (theo từ điển Hán Việt Nguyễn Quốc Hùng) nghĩa là: tự do thoải mái, lòng dạ thỏa thích thảnh thơi. Chữ 自tự: tự bản thân mình, riêng tư (tự cấp tự túc - tự tạo cho mình những cái cần thiết). Chữ 在 tại: ở, chỗ, cốt ở. Như vậy ngoài nghĩa như Từ điển ta có thể hiểu dân dã nôm na, tự tại là: do chính mình, tự bản thân mình, cốt ở chính ta. Nên ta nghĩ thế nào thì được thế đó. Thường thì người ta thường nghĩ theo hướng tích cực, để cuộc sống hiện tại và tương lai đỡ phần nặng nề.  

Một lời cầu mong “an nhiên tự tại” muốn mong cho ai đó hoặc chính bản thân ta: không nên quá buồn phiền với những thứ đã qua, lo lắng thái quá về những việc chưa đến. Những thứ qua rồi chẳng thể làm lại, những việc chưa đến còn xa vời. Hãy sống với thực tại, để thấy mình còn tồn tại trên cuộc đời này. Người ta khó bỏ được những châó niệm, nhưng có những chuyện nên chọn cách an nhiên mà sống.

Tuy vậy ta cũng cần tỉnh táo đánh giá mọi sự kiện, có sự định tâm tránh lạc quan tếu. Ta cũng cần biết ta là ai, thì cũng là tinh thần tự tại.