Hà Nội Mới - 17/04/2005
Chia sẻ:
Từ thời xa xưa, ông cha ta đã có truyền thống tạo dựng gia phả như một cuốn sổ ghi chép tên tuổi, thân thế của những người trong dòng họ để lưu lại lịch sử của tổ tiên mình cho con cháu đời sau. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, đã có lúc, việc tạo dựng gia phả không được mấy người quan tâm.
Nhưng trong những năm gần đây, có rất nhiều người lại bắt đầu tìm kiếm lại gốc tích dòng tộc mình và mong muốn lập gia phả để con cháu các thế hệ kế tiếp biết được ông cha mình do ai sinh ra, tổ tiên công đức ra sao. Phải chăng khi đời sống kinh tế ổn định, sự nghiệp đã công thành danh toại thì con người lại phú quý sinh lễ nghĩa?
Tạo lập gia phả để biết cây có gốc, sông có nguồn
Tạo lập gia phả để biết cây có gốc, sông có nguồn
Lâu nay thói quen của nhiều người khi hình dung về dòng họ của mình vẫn chỉ qua lời kể lại của cha mẹ, ông bà; và vì thế mà lịch sử của dòng tộc hầu hết chỉ dừng lại đến đời ông Cố, ông Sơ là hết. Làm thế nào để con cháu không quên gốc gác, tổ tiên? Nếu mỗi dân tộc đều có lịch sử của mình, thì mỗi dòng tộc cũng vậy. Ghi chép lại lịch sử của dòng tộc mình để con cháu đời sau hiểu rõ về tổ tiên, nắm được nguồn gốc mình đã được sinh ra là một nhu cầu tâm linh của con người. Bên cạnh đó, nhu cầu về một nơi có thể quy tụ những người cùng dòng tộc về cúng bái tổ tiên, ôn lại những điều vinh quang cũng như cay đắng của dòng họ mình và lấy đó làm điều răn con cháu cũng luôn là nỗi niềm của hầu hết những người trưởng tộc hay người lớn tuổi. Điều này có thể thấy rất rõ qua những lời đề tựa của những cuốn gia phả nổi tiếng.
Dòng họ Cao vốn xuất thân từ vùng Nho Lâm, Diên Châu, Nghệ An (nay là Diễn Thọ, Diễn Châu, Nghệ An), đã được các bậc tiền nhân tạo lập gia phả của dòng họ gần 400 năm nay với những tên tuổi ghi được nhiều công lao cho xã hội, đất nước như Cao Văn Lầu (nghệ sĩ cải lương), Cao Kiến Thiết, Cao Đăng Chiếm (nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ), Cao Văn Tửu (nguyên phó Thủ tướng Chính phủ) Gia phả họ Cao đã được Bộ Văn hoá Thông tin công nhận là di sản văn hoá dân tộc. Dòng họ Cao có bảy nhánh gồm Cao Phong, Cao Cự, Cao Trọng, Cao Đăng, Cao Như, Cao Tiến, Cao Văn. Trong lời tựa của gia phả họ Cao do Phó bảng Cao Bá Tuyên chấp bút năm 1730 bằng Hán tự, cũng đã nêu rõ (tạm dịch): Ta nghe loài cây bền tốt thì nẩy lá cành. Đến mùa thì nở hoa quả, chỉ chung một gốc. Dòng nước chảy xưa thành sông ngòi, phân tán thành ao rãnh cùng chung một nguồn. Vì vậy người ta chia ra làm đại tôn, tiểu tôn, quần chiếu, quần mục nhưng chìm nổi một dòng, sông ngòi chung phái chưa ai không cùng một tổ mà sinh ra vậy.
Ta thấy người đời nay tuy là kẻ học hành văn hoá, cũng không biết thế hệ mình từ đâu tới, huống chi người thất học, biết sao được lý lịch mình từ đâu ra. Thậm chí tình thân trong một gia đình mà dạm vợ gả chồng với nhau; lấy tên huý tổ tiên đặt cho con cái. Họ không biết luân lý đến mức ấy được sao? Nếu không ghi chép vào giấy mực, cất vào rương nếp thì những công đức của tổ tiên biết đâu mà nêu?Những tên huý, tên kiêng tránh biết đâu mà kiêng tránh.
Niềm nhiệt thành với dòng họ, lòng tôn kính tổ tiên, nhớ về nguồn cội là một trong những truyền thống lâu đời của người dân Việt; nó đã thấm sâu vào máu thịt và tiềm thức của mỗi con người. Vì thế, không có gì ngạc nhiên khi ngày nay nhiều nhà thờ tổ được xây dựng; nhiều người bắt đầu tìm kiếm gốc tích dòng tộc mình và bàn nhau tạo dựng gia phả.
Tạo lập gia phả, xây nhà thờ tổ là một nét đẹp của văn hoá Việt
Theo tôi, gia phả là một sự ghi nhận và ghi lại sự phát triển liên tục, kế tiếp nhau của dòng họ qua nhiều thế hệ. Đồng thời qua đó có ý nghĩa giáo dục cho các thế hệ sau biết được truyền thống, cội nguồn của dòng họ đó. Đây không phải là một tục lệ cổ hủ, mà nó là một nét văn hoá, nó thể hiện bản sắc văn hoá dân tộc của người Việt, anh Trần Quốc Phòng, hậu duệ dòng họ Trần được lập nghiệp từ thời Trần Cảnh - Trần Thái Tông, niên hiệu Kiến Trung, quốc hiệu Đại Việt, kinh đô Thăng Long, giữ ngôi vua 175 năm (1225-1400) đến đời Trần Án - Trần Thiếu Đế, niên hiệu Kiến Tân (1398-1400); đã nói như thế về ý nghĩa mà mỗi cuốn gia phả của từng dòng tộc đã ghi rõ trong từng lời tựa: cha ông muốn truyền lại cho con cháu biết gốc tích mình từ đâu, họ hàng mình là ai và điều quan trọng nhất là nhắc nhở con cháu uống nước phải nhớ lấy nguồn.
Ở Việt Nam, từ xưa đã có nhiều dòng tộc tạo lập nên những cuốn gia phả nổi tiếng như Gia phả Nguyễn Văn Lai Xá là một dòng tộc có cội nguồn tại làng Lai Xá, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, tỉnh Hà Tây. Chỉ tính từ Cụ Tổ Điều (1832-1904), đến nay có hơn 1000 người sống trên khắp mọi miền đất nước và ở cả nhiều nước trên thế giới; hay như Gia phả Thọ Xuân Vương Miên Định, Gia phả Ngô Lê, Gia phả họ Cao cũng là những dòng tộc lớn, ghi được nhiều công đức với đất nước, xã hội.
Là hậu duệ đời thứ 77 của dòng họ Cao, anh Cao Thanh Bạch rất tâm đắc với vấn đề tạo dựng gia phả, anh cho biết, tộc họ Cao ở phía Nam có nguồn gốc từ hai người họ Cao di cư từ phía Bắc vào. Trên đường đi, người anh ngã bệnh; người em đã cõng anh vào đến vùng đất bây giờ là huyện Bình Chánh, TP.HCM. Từ đây mà nhánh họ Cao hình thành và ngày càng phát triển. Mới đây nhánh họ Cao này đã xây nhà thờ tổ ở Bình Chánh, TP.HCM để mỗi năm đến tiết Thanh minh, tất cả con cháu dòng họ Cao tụ hợp về cùng nhau ôn lại lịch sử tổ tiên và thăm hỏi, giúp đỡ nhau. Anh Cao Thanh Bạch cho rằng: Thời phong kiến có nhiều họ tộc lập được gia phả như nhà Nguyễn, nhà Lê hoặc các đại thần có nhiều công đức với xã hội, triều đình. Thường lập gia phả theo họ tộc thì có họ Cao, họ Phan, họ Tôn. Gia phả nhằm mục đích ghi lại truyền thống, công đức của cha anh, các bậc tiền bối, tổ tiên có công với nước. Lập gia phả thường gắn liền với xây nhà thờ họ. Mục đích là thờ cúng, tưởng nhớ công ơn các bậc tiền nhân, bậc sinh thành. Đây là một việc làm hiếu nghĩa của con cháu và để đoàn kết giúp đỡ thế hệ sau thành đạt; để giáo dục truyền thống cho con cháu về đạo đức nhân nghĩa trong cuộc sống. Đây là một nét văn hoá độc đáo của người Việt.
Trong guồng quay hối hả của cuộc sống hiện đại, có khi nào ta ngồi lại và để lòng mình lắng xuống trong cảm xúc của sự hồi tưởng: tổ tiên mình là ai, ông bà cha mẹ mình đã bôn ba kiếm sống như thế nào? Chắc chắn những phút giây hoài niệm ấy đã luôn làm day dứt nhiều người con mang dòng máu Việt; bởi hướng về nguồn cội, nhớ ơn tổ tiên đã là một nét văn hoá ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người dân Việt. Chính vì thế, trong những năm gần đây, có rất nhiều bà con kiều bào đã tìm về quê cha đất tổ, quyên góp tiền bạc để thân nhân tại Việt Nam dựng nhà thờ tổ, tạo lập gia phả của dòng họ mình như bà Nguyễn Thị Nấm, một Việt kiều ở Mỹ, cũng có ý nguyện tìm kiếm, lập lại gia phả tộc họ Nguyễn ở Bình Chánh, TP.HCM. Bà cùng nhiều người thân đang định cư ở xứ người mong muốn tìm về nguồn cội dòng tộc mình. Việc tạo lập gia phả để ghi nhớ công đức tổ tiên nhưng cũng là cách để mỗi con người nhận biết được giá trị của chính mình khi là một thành viên, một giọt nước trong dòng sông, một nhánh lá trong cội rễ của dòng tộc mình.
Để có thể tạo lập gia phả, theo anh Bạch thì: Việc lập gia phả thì mỗi họ tộc có cách lập gia phả khác nhau tuỳ theo suy nghĩ của họ tộc đó. Nhưng có những nét chung nhất là muốn lập gia phả thì phải thực hiện từng bước, phải xây dựng phương án, thu thập được thông tin rộng rãi và vận động được bà con họ tộc tham gia. Đây là cách làm mà nhiều họ tộc đã thực hiện được.
Gia phả là gia bảo?
Đúng và rất đúng với những người có ý thức tôn kính tổ tiên và quý trọng tình cảm họ hàng gia tộc. Gia phả là lịch sử của một dòng họ, một gia đình lớn. Thiết tưởng không cần phải nói nhiều về ý nghĩa mà mỗi cuốn gia phả của từng dòng họ đều đã nói rõ trong từng lời tựa. Đành rằng cái ăn, cái mặc để nuôi sống gia đình và bản thân là việc hàng đầu. Nhưng có thấy nỗi day dứt của những người có tâm huyết muốn truyền cho con cháu biết đời cha mình do ai sinh ra, từ đâu đến, tổ tiên công đức ra sao, ngặt vì gia phả đã mất; có thấy được nỗi niềm của những người trú ngụ ở phương xa không được cha ông truyền cho biết gốc gác của mình từ đâu, họ hàng là ai, khi đó mới thấy đầy đủ ý nghĩa của hai chữ "Gia phả-Gia bảo". Giọt nước rất quý đối với người sống trên sa mạc, còn đối với người sống ven sông, dễ gì mỗi lần "uống nước" lại phải "nhớ nguồn". (Theo vietnamgiapha.com)
Việc tạo lập gia phả đang rộ lên trong những năm gần đây như một việc làm hiếu nghĩa của con cháu đối với tổ tiên khi mà họ đã công thành danh toại, bởi vì khi đã không quá vướng bận chuyện cơm áo gạo tiền, chuyện sinh nhai, con người thường có khuynh hướng nhìn lại mình và ngẫm lại quá khứ, tìm về cội nguồn. Những người thành đạt và cao tuổi thì thường có ý nguyện giúp gia đình lo việc họ tộc, nghĩ về tổ tiên, cội nguồn, xem việc hiếu đạo của gia đình là trên hết. Do đó, việc lập gia phả phù hợp với nét văn hoá truyền thống của dân tộc ý kiến này của anh Cao Thanh Bạch cũng là ý kiến chung của rất nhiều người mà chúng tôi đã gặp khi cùng chia sẻ mong muốn tạp lập gia phả cho dòng tộc mình.
Tạo lập gia phả, một biểu tượng tinh thần, tâm linh và đậm nét văn hoá Việt là một việc làm cần thiết và đáng khuyến khích, bởi vì như ông Võ Văn An, Chi hội trưởng Chi hội Nghiên cứu và thực hành gia phả TP.HCM đúc kết sau nhiều năm nghiên cứu và tạo lập gia phả, thì gia đình nào hiểu biết về gia phả sẽ có cách chèo lái, giải quyết những vấn đề nảy sinh trong nội bộ và dòng họ, cũng như có thể ngăn ngừa, chống được tệ cục bộ, bè phái, gia đình trị xuất phát từ họ tộc, huyết thống. Nhiều nhà nghiên cứu cũng khẳng định rằng: gia phả rất cần thiết cho mỗi gia đình, dòng họ, cho cả các ngành khoa học, xã hội. Với mỗi gia đình, gia phả là vật thiêng liêng mang một ý nghĩa tinh thần và tâm linh cao cả.
